Persoons en Tildonk

De familie Persoons en Tildonk

Een aanzienlijk deel van het onderstaande is van de hand van Jan Gordts .Met zijn welwillende toestemming mocht ik vrijelijk putten uit het informatie- & illustratie-materiaal van zijn weblog of publicaties, waarvoor onze gemeende dank.
- Een aantal foto's kan je uitvergroten door ze aan te klikken -

Op 28 oktober 1834 trouwt Michaël Josephus Persoons uit Zemst met de in Tildonk geboren Maria Theresia Vandenschrieck. Zij vestigen zich op ’t Kasteeltje nabij de vaart (ook gekend als de hoeve van Lalaing). Hij is landbouwer en tevens jeneverstoker.
Maria Theresia stamt uit een vooraanstaande Tildonkse familie. Haar vader Joannes Franciscus is er schepen, haar broer Arnoldus baat het Hof Ter Eycken uit in buurdorp Delle (later komt daar de Padoue) en is burgemeester van Winksele. Haar zuster Catharina is één van de drie eerste ursulinen van Tildonk. Maria Theresia is tevens verwant met enkele van de belangrijkste 19de eeuwse Tildonkse pachtersfamilies, Gordts, Janssens en Schodts.
Een halfbroer van Michaël Josephus is Joannes Persoons. Deze huwt rond 1850 met Barbara Constantia Vander Elst uit Heverlee. Ze vestigen zich eveneens in Tildonk, meer bepaald op de Dormaalhoeve. Hun zoon Cyriel Persoons zal later de melkerij Lacsoons in Rotselaar oprichten. (Op de site, nu ingepalmd door Danone).
Een halfzus, Maria Anna Persoons, trouwt in dezelfde periode in haar geboorteplaats Zemst met Tildonkenaar Franciscus Antonius Janssens. Ook zij vestigen zich alhier en baten een grote hoeve uit in het centrum van het dorp, gelegen schuin tegenover de hoofdingang van de kerk. Vele jaren later vestigt zich er de zagerij van Ture Peeters.

In een korte tijdsspanne zijn de Persoonsen manifest aanwezig in hun nieuwe heimat. Vanaf het ogenblik dat de familie alhier opduikt (1834) tot halverwege de 20ste eeuw heeft zij steeds een eersterangsrol in Tildonk gespeeld.
De familie Persoons is een typisch voorbeeld van de begoede pachters uit het ancien régime die nadien nijveraars, en dus begoede burgers, worden. Met dezelfde vanzelf-sprekendheid komt de familie in het centrum van de dorpspolitiek terecht en levert zelfs twee burgemeesters.

Links "het Kasteeltje", ooit de Manoir van de heerlijkheid Nieuwenborg , later de kasteelhoeve 'de Lalaing', in 1834 verpacht aan bovenvermelde Michaël Persoons.
Rechts de Dormaalhoeve waar Joannes Persoons, zijn halfbroer, zich ca. 1850 vestigde en waar een halve eeuw later, Michaël's kleinzonen Jules (°1874) en Alfons Persoons (°1876) hun eerste melkontromer fabriceren. Nu een ecologisch gerichte boerderij, annex brouwerij 'Hof ten Dormaal', producent van een 3-tal uitstekende streekbieren ...

La Crémerie

De zaken floreren en enkele jaren daarna richten zij een atelier op in de Kruineikestraat op de grens met Wespelaar.
Op een postkaart van die tijd zien we een gebouw, dat op het eerste gezicht een woonhuis lijkt te zijn, met daarnaast (en mogelijk ook achteraan) een grote werkplaats. Witgekleurde dakpannen vormen in reuzengrote letters de naam 'PERSOONS'.
De kaart heeft het opschrift ‘La crémerie’ meegekregen, maar dat is enigszins misleidend: 'Une crémerie' is volgens het woordenboek immers een winkel in zuivelproducten, terwijl op deze plaats agrarische toestellen (meer bepaald melkontromers) vervaardigd werden!

Eerste advertentie in 'De Boer' (het huidige Boer&Tuinder)

'De Boer' 1903

model 1909

model 1913

Atelier wordt Fabriek

Op een prachtig getekende publicitaire prentkaart van rond 1905 (de kaart werd verstuurd op 13 september 1908) constateren we hoe het oorspronkelijke atelier 'Persoons' reeds de allures van een fabriek gekregen heeft. We tellen zeven 'zaagdaken' met centraal een hoge schouw, alsook een wat kleiner atelier achteraan.
Op de kaart is aanschouwelijk gemaakt dat de fabriek niet ver van het spoor en van de vaart gelegen is, daarmee aangevende dat de nodige transportwegen aanwezig zijn. Merk op hoe de trein getrokken wordt door een stoomlocomotief en het schip op de vaart door een sleepboot.
Het bedrijf is ondertussen een naamloze vennootschap geworden, lezen we: 'Société anonyme Ecrémeuses PERSOONS'.
'Thildonck-Wespelaer' verwijst dan weer naar het nabijgelegen gelijknamige spoorwegstation.
Op de voorgrond staat het toestel getekend waar het om te doen is: de melkontromer. 'Modèle nouveau breveté à bol suspendu' staat erbij geschreven..
Arbeiders worden aanvankelijk geronseld in de Kempen, doch nadien komen ze van de eigen dorpen (Tildonk, Wespelaar, ...).

1914: fabriek uitgebrand

Tijdens de hevige gevechten in onze streek in augustus en september 1914 tussen de Duitse troepen en het Belgisch veldleger werd de fabriek van Persoons zeer zwaar beschadigd. Op een foto in De Legerbode van 21-28 september 1919 zien we hoe alleen enkele zwartgeblakerde muren overeind zijn gebleven.
Na de oorlog werden de werkhuizen heropgebouwd en in de loop van 1922 draaide de nieuwe fabriek terug op volle toeren.

De jaren '20 en '30

Tijdens de jaren '20 en '30 floreerde het bedrijf als nooit tevoren.
De komst van de mechanische ontromer ontketende een revolutie in de zuivelproductie. Persoons concurreerde gaandeweg met andere grote spelers zoals Alfa-Laval, de uitvinder van de 'continue ontromer' met roots in Zweden, en vooral met Mélotte uit het Luikse Remicourt.
En er werd gediversifieerd: naast de productie van melkontromers legde het Tildonkse bedrijf zich eveneens toe op de vervaardiging van botervaten (1925-1935), wasmachines (1930-1935) en elektrische melkmachines (1932-1934).
Ruim 180 werknemers zorgden voor een dagproductie die zo'n 25 machines bedroeg. De producten vonden ook hun weg naar het buitenland, voornamelijk Nederland en Frankrijk.
Je kwam de 'Ontroomers Persoons' ook tegen op grote evenementen zoals de Brusselse Landbouwtentoonstelling. Medailles en diploma's werden behaald op tentoonstellingen in Brussel, Gent, Rio de Janeiro (!) en Dublin...
Op de rugplaat (van een scheurkalender) hiernaast is op de achtergrond te zien hoe het bedrijf zich in de twintiger jaren fors heeft uitgebreid. De 'agent' waarvan sprake op de plaat, Jozef Thomaes uit Wannegem-Lede - onze opa!- trouwde in 1911 met Lea Persoons, een jongere zus van de stichters Jules en Fons Persoons. Zij stierf vrij onverwacht op 3 januari 1945.

De foto hierboven, rechts, genomen door ons moe/oma in de tuin van de 'villa Persoons' (met de kerk van Tildonk op de achtergrond), dateert van een jaar later, 28 april 1946.
We herkennen (v.l.n.r.): Simone Persoons(+2008, zie ook de terugblik op Simone),en verder: Hubert Van der Donckt (+1996), André Persoons (+2004), Clotilde Op de Beeck, wed. J. Persoons (+1968), Robert Van der Donckt (+1971), Clara Persoons, wed. A.Fraikin, (+1964), Ignace Van der Donckt (°1937), Jozef Thomaes (+1975), Jean Persoons (+1991).

Teloorgang
Tussen 1900 en 1930 groeide de 'NV Ontroomers Persoons' van een artisanaal atelier uit tot een grote fabriek, maar nadien begonnen de zaken heel wat minder goed te draaien. Een van de oorzaken was het strenger worden van de wetgeving op de productie van hoeveboter in de tussenoorlogse periode. In 1937 werd nog de helft van de Belgische boter geproduceerd op de hoeve, doch meer en meer verschoof de boterbereiding naar de melkerijen.
De rol van de handontromers was uitgespeeld.
Blijkbaar had de Tildonkse fabriek te lang gefocust op de ontromer, en kwamen de productuitbreidingen zoals melkmachines en wasmachines te laat.
In 1954 sloot Persoons noodgedwongen de deuren. In de gebouwen huist nu de firma Westland EMG (automatische deuren en kantelpoorten).

Tildonk telt twee prestigieuze villa's die een opvallende gelijkenis vertonen. Een voor de hand liggende verklaring is dat ze, kort na W.O.I, ongetwijfeld door dezelfde architect zijn ontworpen. Maar bovendien waren de oorspronkelijke bouwheren de gebroeders Jules (I) en Alfons Persoons, die rond de eeuwwisseling de fabriek van melkontromers hadden opgericht, op de grens met Wespelaar in de Kruineikestraat. De foto rechts toont de villa door Alfons aldaar gebouwd in de nabijheid van de ateliers. Toen zijn zoon, Jules II, er na 1954 een fruitteeltbedrijf begon werd het in de volksmond dra de 'Appelburg' geheten.
De villa links werd ongeveer gelijktijdig in de Dorpstraat gebouwd door Jules (I) Persoons, die toen burgemeester was sinds 1912. In dezelfde eclectische stijl, en eveneens gelegen in een royale landschapstuin. Op de plaats waar vóór de oorlog de woning stond van zijn verslagen voorganger August (II) de Behault du Carmois.
De woning maakt deel uit van het geklasseerde dorpscentrum, wordt nu gerenoveerd, en weldra bewoond door het gezin Carl Decremer, kleinzoon van de bouwheer.

Personeel van Persoons op de foto.
We nemen aan dat de mannen met das en witteboord het bureel bevolkten...

Reclame op brief- en speelkaart